مناسبات ایران و روسیه در ترازو
پوتین برای شرکت در اجلاس سران کشورهای حاشیه‌ی دریای خزر به ایران سفرکرد. این نخستین سفر رهبر روسیه به ایران بهانه‌ای است برای نگاهی گذرا به مناسبات دو کشور و ارزیابی سیاست‌های روسیه در برابر ایران.
نشست روز سه‌شنبه ?? اکتبر رهبران کشورهای ساحلی دریای خزر در تهران دومین اجلاس آنها پس از فروپاشی اتحاد شوروی است. اجلاس نخست، در آوریل سال ???? در عشق‌آباد پایتخت ترکمنستان برگزار شد. در پایان اجلاس تهران بیانیه‌ای در ارتباط با رژیم حقوقی دریای خزر، چالش‌های زیست‌محیطی این دریا و دیگر مسائل مطرح میان کشورهای ساحلی، به امضا شرکت‌کنندگان رسید.
ولادیمیر پوتین نخستین رئیس‌جمهور «جمهور فدراتیو روسیه» است که به ایران سفر میکند. پیش از او رهبران «اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی» در ایران بوده‌اند؛ ژوزف استالین در سال ???? در تهران بود و نیکلای پادگورنی، رئیس جمهور اتحاد جماهیر شوروی در سال ???? برای افتتاح ذوب‌آهن اصفهان به ایران آمده بود. آلکسی کاسیگین، نخست‌وزیر وقت شوروی در سال ???? در جشن‌های دوهزار و پانصد ساله شرکت داشت و لئونید برژنف دبیرکل حزب کمونیست اتحاد شوروی نیز یکبار در سال ???? مهمان محمدرضا پهلوی بود.
به جز پوتین، روسای جمهور سه کشور دیگر نیز در تهران‌اند، اما حضور هیچیک از آنها به درجه‌ی اهمیت و حساسیت حضور پوتین نیست. این امر بیش از هر چیز به دلیل موقعیت روسیه به عنوان عضو دائم شورای امنیت و مناسباتش با ایران است. در چالش‌هایی که نظام برآمده از انقلاب سال ???? در ایران با جهان غرب دارد و روز بروز هم تشدید میشود، مناسبات ایران و روسیه از حساسیت ویژه، هم برای غرب و هم برای ایران برخوردار است.
دوران تازه در مناسبات ایران و روسیه پس از انقلاب در ایران آغاز شد. حمله‌ی عراق به ایران و آغاز جنگ ? ساله و به موازات آن تشدید تنش با غرب، بیش از پیش ایران را در مسیر گسترش مناسبات با روسیه قرار داد. این مناسبات با سفر اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس جمهور وقت ایران به مسکو در سال ???? و عقد قراردادهای هنگفت تسلیحاتی و بازرگانی با آن کشور، بیش از پیش تثبیت و گسترش یافت. روسیه اکنون بزرگترین تامین‌کننده نیازهای نظامی و تسلیحاتی ایران است، که تازه‌ترین و مهمترین آن فروش سیستم مدرن پدافند هوایی به ایران است. این کشور همچنین از سال ???? قرارداد اجرا و تکمیل پروژه نیروگاه اتمی بوشهر را با ایران امضا کرده و تامین سوخت هسته‌ای این نیروگاه را نیز تعهد کرده است. در شورای امنیت نیز روسیه ضمن همراهی عمومی با غرب در بحران مربوط به برنامه‌های اتمی ایران، به همراه چین با تشدید فشار بر ایران مخالفت میکند.
اما مناسبات ایران و روسیه دارای تناقض‌ها، ابهام‌ها و تنش‌هایی نیز هست که موجب ارزیابی‌ها و داوری‌های بسا متضاد از این مناسبات در محافل سیاسی و دانشگاهی در ایران و نیز خارج از ایران شده است. این ابهام‌ها و تناقض‌ها بطور عمده در سه مسئله و موضوع زیر است: رژیم حقوقی دریای خزر، پروژه‌ی نیروگاه اتمی بوشهر و رفتار روسیه در بحران اتمی ایران با غرب.
نیروگاه اتمی بوشهر
Bildunterschrift: Gro?ansicht des Bildes mit der Bildunterschrift: عدم تلاش روسیه برای تکمیل به موقع نیروگاه بوشهر نیز مسئله‌ای چالش‌برانگیز در مناسبات مسکو و تهران است قرارداد احداث نیروگاه اتمی بوشهر در نوامبر ???? میان سازمان انرژی اتمی ایران، به ریاست دکتر اکبر اعتماد و شرکت آلمانی زیمنس به امضا رسید. پیش‌بینی شده بود که این پروژه تا پایان سال ???? تکمیل و راه‌اندازی شود، اما با وقوع انقلاب در ایران این پروژه متوقف ماند. تا بهمن ????، راکتور شماره یک بوشهر به میزان ?? در صد و احداث رآکتور شماره دو آن نیز ?? درصد پیشرفت فیزیکی داشتند.
پس از انقلاب شرکت زیمنس از تکمیل پروژه خودداری کرد و ایران در نهایت برای تکمیل آن رو به روسیه آورد. توافق‌های اولیه در این باره ، به هنگام سفر اکبر رفسنجانی به مسکو به عمل آمد، اما موافقت‌نامه‌ی نهایی در سال ???? (????) در تهران به امضا رسید. روسیه براساس این قرارداد که مبلغ آن ??? میلیون دلار بود، کار تکمیل بخش یک نیروگاه هسته‌ای بوشهر را برعهده گرفت. قرار بود نیروگاه بوشهر در سال ???? راه‌اندازی شود، اما اکنون با گذشت بیش از ?? سال از آغاز پروژه و ? سال از زمان مقرر برای تحویل آن، سرنوشت این پروژه هنوز در ابهام است.
تاکنون روسیه دلایل تاخیر خود را با مسائل و مشکلات مالی و فنی توجیه کرده است. اما بسیاری براین نظرند که پروژه‌ی بوشهر نیز از جانب روسیه با بحران اتمی ایران پیوند زده شده است. به عبارت دیگر تأخیرات پی‌درپی روسیه، ناشی بحران اتمی ایران و فشار غرب، بویژه پس از روی کار آمدن محمود احمدی‌نژاد و تشدید این بحران است.
کلمات کلیدی:
